Đang trend chửi người không đọc sách, đồngthời có trend bênh người không đọc sách. Thế mới hay!
Mình nghĩ không nên quá cực đoan chửi ngườikhông đọc sách. Thế hệ mình là 7x về trước, đa số con nhà trí thức thì đều đọcsách, cơ bản vì không đọc sách thì chả biết làm gì để giết thời gian, chứ cũngkhông hẳn là vì đam mê tri thức gì đâu, nói cho nó vuông là như vậy! Bởi vì hồiđó đói rách, có gì giải trí mấy đâu. Thế nên đa số là đam mê thể thao và đọcsách, rất chi là lành mạnh với quan điểm hiện tại. Phải chơi thể thao vì làm gìcó trò chơi điện tử, hi hi!
Nhà mình thì đến năm mình học cấp 3 mớicó ti vi nhé, trước đó có radio thôi (mình tự diễn biến khi nghe đài địch bằngcái đó). Chứ nếu mà có ti vi sớm có khi lại không diễn biến, vì ti vi làm gì cóđài địch như radio! Tóm lại là nghèo nên mới nghe radio và đọc sách, chơi thểthao nhiều! Quá là lành mạnh đúng không?
Bây giờ thời thế thay đổi cực kỳ nhiều,con nhà mình cũng không bao giờ đọc sách nhiều bằng mình ở cùng tuổi được. Bởivì chúng bị phân tâm bởi quá nhiều thứ khác như ti vi, smartphone. Đặc biệt làsmartphone (nói chung cả điện thoại và máy tính bảng) và máy tính có kết nối mạng.Nó là thiết bị all in 1, để tiếp cận thông tin, bao gồm cả sách.
Vậy nên thiết bị thông minh kia rất dễgây nghiện. Mà trong những thứ có thể làm được với nó thì game và phim là thứ dễcuốn hút hơn sách và audio (podcast) rất nhiều. Do đó, đừng vội trách bọn trẻkhi chúng bị cuốn bởi những cái cuốn hút hơn sách kia. Chính người lớn cũng bịvậy.
Nhưng chúng ta không thể so sánh ta với GenZ, vì thế hệ chúng ta ham đọc và vận động là do không có lựa chọn khác. Giốngnhiều ông đi tù ra lại thành "học giả" vì ở trỏng mới có thời gian đọcsách và...thiền! Sống lành mạnh, điều độ.
Với vị trí là người đọc nhiều sách hơnđám đông, lại cũng đam mê công nghệ, nên mình đủ hiểu biết và trải nghiệm đểđánh giá cái lợi và hại của từng cách tiếp cận thông tin. Mình bắt đầu dùng PDA(tiền thân của smartphone) từ khoảng 2002 gì đó với con Palm One Tungsten, cònđiện thoại Android mình dùng từ con HTC Hero Android 1.0 gì đó! Tức là có thểlà thế hệ 1 hay 2 gì đó ở Việt Nam mà bắt đầu dùng đồ công nghệ kiểu thiết bịtrợ giúp cá nhân.
Công bằng mà nói, sách không hề là cáchtiếp cận thông tin tốt nhất mà phải là video mới đúng. Bởi video là dạng mediatất cả trong 1, nó bao gồm cả text (một phần của sách), hình ảnh (tĩnh và động)và âm thanh. Nên cách diễn đạt của video là trực quan, dễ hiểu nhất.
Có những nội dung mà nếu không dùng videothì rất khó có thể diễn đạt, đặc biệt là các nội dung về khoa học công nghệ haycác nội dung mô tả hình ảnh và vận động. Thử dùng văn mô tả một trận bóng đáxem, hay truyện Tam Quốc thì phần chán nhất là mô tả các trận đánh. Ví dụ nhưsiêu phẩm Cô giáo Thảo ngày xưa bây giờ Gen Z không thèm đọc, vì thua xa cácvideo. Hay truyện chưởng sao mà dễ hình dung như phim chưởng được, nên giờ aithèm đọc truyện mô tả các trận đấu võ.
Tiếp theo là các nội dung bao gồm chữ vàhình ảnh minh họa, nó bổ trợ cho nhau để diễn đạt thông tin. Còn nếu thuần vănbản hay audio thì sẽ khó nhất để truyền tải thông tin. Có những nội dung thìtext không thể mô tả được, ví dụ tiếng con chim hót...
Chính vì ngày xưa không có thiết bị ghiâm và hình nên giờ người ta mới tưởng tượng ra tiếng nói của người xưa, vìtranh vẽ có sớm hơn thiết bị ghi âm nên bây giờ còn có thể có chút hình dung vềtrang phục người xưa chứ âm thanh là thua tuyệt đối.
Thực ra tranh vẽ có trước cả chữ viết (chữtượng hình bản chất là dùng tranh để diễn đạt). Nhưng vì vẽ tranh mất công quánên người ta phải dùng chữ và sách để lưu trữ thông tin. Lịch sử có lẽ tính từkhi bắt đầu có tranh và chữ (sách).
Phân tích dài dòng vậy để thấy rằng, sáchthực ra lại là cách cung cấp thông tin kém nhất trong số các loại hình cung cấpthông tin như âm thanh, hình ảnh (tĩnh và động). Hiện tại, công nghệ vẫn chưacó khả năng diễn tả về mùi, nên tất cả những thứ trên đều thua. Sách có thể môtả mùi, nhưng đều dưới dạng so sánh với những mùi ngoài thực tế, để người đọchình dung. Nếu ai chưa có trải nghiệm ngửi mùi đó thì sẽ không hiểu.
Nếu so sánh riêng sách và sách nói(podcast) thì mình cho là đọc sách sẽ nhớ lâu hơn vì có sự tập trung hơn do phảidùng mắt. Nếu bạn nghe podcast mà nhắm mắt, không nghĩ tới chuyện khác, thì hiệuquả có thể tương đương với đọc sách. Nhưng đa phần là nghe podcast trong khiđang làm việc khác nên dễ bị phân tâm, nên không nhớ được lâu bằng đọc.
Thế sao vẫn cần có sách và đọc sách?
Tuy sách là cách diễn đạt thông tin kém cỏinhất, nhưng lại nhanh và rẻ tiền nhất. Vì thế người ta buộc phải duy trì loạihình cung cấp thông tin này. Đến giờ này, cách loại văn bản luật, đơn từ...vẫnphải dùng chữ hoặc chữ kèm hình ảnh minh họa, chứ chưa thể dùng video. Đời mìnhmới duy nhất một lần làm đơn bằng video! Đó là video kháng nghị với YouTube,khi nó cho là mình copy nội dung mà không có sáng tạo! Còn lại đều là text hết.
Còn về sách vở, giáo trình...mình nghĩ dầndần sẽ thay thế bằng video, hiện tại các giáo viên dùng slide show (một dạngvideo) phổ biến từ cấp 1 rồi. Ví dụ như dạy các môn khoa học như Toán Lý Hóahay ngoại ngữ bằng video thì dễ hiểu hơn dạy chay rất nhiều, sẽ dễ dàng mô tả mộtvụ nổ hạt nhân hay hình không gian, hoặc quang học...
Chính vì các văn bản luật vẫn buộc phảidùng chữ và sách vẫn là cách diễn đạt rẻ tiền và phổ biến nhất nên chúng ta vẫncần phải đọc. Nếu đọc quá ít, bao gồm cả đọc báo mạng hay Facebook, thì kỹ năngđọc sẽ kém, dễ bị hiểu sai các nội dung bằng chữ. Thế nên các nhà báo, nhà văn,luật sư, công chức, giáo viên, nói chung là giới trí thức bắt buộc vẫnphải đọc nhiều (không nhất thiết là sách, nhưng sách là nhiều chữ nhất). Vì nếuhọ không rèn luyện việc đọc thì sẽ không làm tốt công việc của chính họ được.
Các giới khác, ít cần dùng chữ hơn, ví dụca sĩ, người mẫu, vận động viên, công nhân, nông dân...có thể châm chước việcít đọc. Hoa hậu thực ra là người mẫu có thêm chút kiến thức xã hội, nên việc đọcsách cũng chỉ cần ở mức độ vừa phải thôi. Diễn viên thực ra cũng cần đọc nhiềuthì diễn mới tốt được các vai có chiều sâu.
Thực trạng hiện nay là ngay chính giớitrí thức thực ra cũng rất ít đọc sách, đó là điều khá đáng buồn. Nên giờ mà tấn công việc không đọc sách là đụng chạm ác liệt đó!Mình biết thậm chí giáo viên, ngoài sách giáo khoa ra, đa số cũng chả đọc gìthêm. Các nghề khác còn éo le nữa. Mình nhìn những người xung quanh mình là thấythôi, vì mình có bằng đại học thì đa số bạn bè là trí thức cả.
Sách mà người ta đọc phổ biến nhất hiệnnay là truyện, sách self help (các loại sách đào tạo kỹ năng sống, cày tiền, dạyquan hệ...), Phật pháp, phong thủy lý số và quản trị (bản chất cũng gần nhưself help). Các loại sách chuyên ngành kiểu sách giáo khoa thì không tính nhé.
Các loại sách kén người đọc nhất hiện naylà triết, chính trị (sách Mác Lê tính là sách giáo khoa bị bắt phải đọc với mộtnhóm người), kinh tế vĩ mô, lịch sử và nghệ thuật. Cơ bản vì chúng thiếu tínhthực dụng để kiếm sống với đa số. Đọc không ra tiềnnên không đọc. Nên trí thức Việt Nam có lẽ ngu những thứ đó nhất, kể cả giáosư tiến sĩ cũng vậy nhé.
Đáng tiếc rằng những thứ này là bắt buộcphải có với các chính trị gia, thế nên quan lại ViệtNam dốt ở chỗ đó. Vì quan cũng là từ trí thức chuyển sang mà. Quốc gia chậm tiến thì lý do cơ bản nhất là doquan chức, công chức và giới trí thức thiếu hiểu biết về triết học, chính trị,lịch sử và kinh tế vĩ mô.
Người không, hay ít đọc sách sẽ kém khảnăng đọc hiểu, diễn đạt, đọc ít sẽ viết kém là chắc chắn. Vì đó là hai kỹ năngbổ trợ cho nhau. Đọc nhiều chính là học cách viết của tác giả. Đọc thể loại nàonhiều thì sẽ có nền tảng để viết thể loại đó tốt (không chắc là viết tốt).
Chính thế nên hiện nay có tình trạng làchất lượng văn bản luật rất tồi tệ, do diễn đạt kém, thiếu chính xác, thậm chíxung đột nội dung. Công chức vận dụng luật cũng sai be bét. Thậm chí học đọc hiểu,diễn giải luật còn sai. Việc này mình va chạm trực tiếp trong công việc. Còndân không thể soạn đơn hay đọc một điều luật không hiểu gì là quá phổ biến.
Rõ ràng một bộ luật là phải dễ hiểu nhất,tương đương với sách giáo khoa, để ai đọc cũng phải hiểu. Nhưng thực tế khôngphải vậy. Thế nên mình luôn nhắc đi nhắc lại là bây giờ ai đọc hết trang A4 màhiểu là giỏi rồi. Đó chính là tác hại của việc lười đọc.
DƯƠNG QUỐC CHÍNH 30.08.2024
